Ik heb getwijfeld of ik hier wel over moest schrijven. Ik ben zelf lid van de NGK, een ander kerkverband. Tegelijk heb ik naaste familie in de Christelijke Gereformeerde Kerken, de CGK. Ik hoor de geluiden en lees er veel over. Het raakt me omdat een kerkscheuring nooit alleen het probleem van de ander is. Het raakt de kerk van Jezus Christus als geheel.
Wat speelt er? Kort gezegd gaat het om de vraag hoe je de Bijbel leest en toepast in deze tijd. Mag een vrouw dominee zijn of ouderling? Hoe ga je om met relaties en seksualiteit? Hoeveel ruimte heeft een plaatselijke kerk om eigen keuzes te maken? Binnen de CGK zijn grofweg drie groepen: een behoudende vleugel, een meer progressieve vleugel en een grote middengroep daartussenin. Die drie hebben elkaar jarenlang vast weten te houden. Er werd weleens gezegd dat de kerk minimaal twee vleugels nodig heeft om te kunnen vliegen. In gesprekken binnen de CGK klonk die metafoor nog regelmatig. Nu dreigt toch een scheuring.
Als je oprecht gelooft dat wat anderen doen of laten zondig is, dan wil je daartegen optreden.
De laatste jaren volg ik de ontwikkelingen met verdriet en verbazing. Niet omdat er verschillen van inzicht zijn. Wat ik zie is hoe het behoudende deel van de kerk claimt dat het de enig juiste bijbeluitleg kent. Alsof één lezing van de Bijbel automatisch de norm moet zijn voor iedereen. Maar ik begrijp tegelijk wel iets van de moeite aan de behoudende kant. Als je oprecht gelooft dat wat anderen doen of laten zondig is, dan wil je daartegen optreden. De vraag is alleen hoe ver je verantwoordelijkheid reikt. Ben je als gemeente verantwoordelijk voor wat een andere gemeente binnen het kerkverband doet? Zo verantwoordelijk dat je niet meer met hen verbonden kunt zijn?
De huidige crisis is niet van gisteren. Een aantal jaar geleden heeft de synode (de landelijke kerkvergadering) uitgesproken dat vrouwen geen predikant of ouderling mogen worden. Kerken die daar moeite mee hadden, hebben geprobeerd dat besluit te laten heroverwegen. Dat is afgewezen. Formeel zit die deur dicht. Op het convent van april 2024 bleek dat de meeste gemeenten geen scheuring, maar samen verder willen. Toen er plannen in die richting op de synodetafel lagen, kwam er geen overeenstemming. De landelijke leiding gaf de verantwoordelijkheid terug aan de plaatselijke kerken. Sindsdien wordt er openlijk gezegd dat de CGK al aan het scheuren is.
Op papier logisch.
Daarna zijn er grofweg twee bewegingen zichtbaar geworden. Aan de ene kant is er de lijn die zich richt op Hoogeveen, waar een nieuwe synode, de landelijke vergadering, moet komen. Dat sluit aan bij de bestaande afspraken, zelfs onder druk van een burgerlijke rechter. Kerken kiezen volgens de procedures afgevaardigden, die gaan samen om tafel en zoeken dan een route hoe verder. Op papier logisch. In de praktijk blijkt dat veel classes (kerken in regio’s) al zo zijn vastgelopen dat ze bijna niet meer normaal kunnen vergaderen. Dan krijg je misschien uiteindelijk wel een officiële landelijke vergadering, maar misschien niet meer het brede beeld van hoe de kerken er werkelijk voor staan.
Aan de andere kant is er een beweging rond de kerk in Rijnsburg. Die gemeente was eerder betrokken bij de landelijke vergadering die vastliep. Nu nodigt ze kerken uit die strak vasthouden aan wat men een vierslag is gaan noemen: aan de Bijbel, aan de gezamenlijke geloofsbelijdenis, aan de afspraken over hoe men samen kerk moet zijn en aan de besluiten die eerder al landelijk zijn genomen, bijvoorbeeld over vrouwen en over relaties. Vanuit die vierslag zeggen ze ‘gewoon’ CGK te willen blijven.
Heel hard roepen “maar dit of dat is Bijbels” helpt dan beide kanten niet.
Dat klinkt misschien logisch, tot je ziet wat er gebeurt als je eerdere besluiten bijna op hetzelfde niveau plaatst als de Bijbel zelf. Artikel 31 van de kerkorde waakt daar juist voor. Zo’n kerkorde kun je zien als het afsprakenboek dat kerken samen hebben gemaakt. Het legt niet de inhoud van het geloof vast, maar wel de manier waarop je met elkaar omgaat, hoe je samen besluiten neemt en hoe je elkaar aanspreekt als het schuurt. Besluiten van meerdere vergaderingen zijn bindend, maar mogen ter discussie worden gesteld als je kunt aantonen dat ze in strijd zijn met de Bijbel of de belijdenis. Als je besluiten zo heilig maakt, wordt het wel heel moeilijk om nog te zeggen dat je je misschien hebt vergist, of dat de praktijk je dwingt om toch nog dieper te graven. Zou een dreigende kerkscheuring nu niet een heel goed argument zijn om zaken opnieuw tegen het licht te houden?
Aan de andere kant zie je kerken die zeggen sommige besluiten niet langer te kunnen dragen. Ze komen in gewetensnood. Die kerken zoeken juist ruimte om vrouwen wél in leidinggevende taken te bevestigen en om anders om te gaan met mensen en relaties. Beide kanten beroepen zich op trouw aan de Bijbel. Beide kanten zeggen te willen luisteren naar God. Dat maakt het ingewikkelder dan een simpel plaatje van links of rechts. Heel hard roepen “maar dit of dat is Bijbels” helpt dan beide kanten niet.
...dat gaat om bekenden, families, vrienden.
Wat in veel analyses nog steeds terugkomt, is dat een grote meerderheid van de CGK-gemeenten helemaal geen scheuring wil. Het gaat om een grote middengroep die graag bij elkaar blijft, met ruimte én verantwoordelijkheid. Harde woorden komen vooral van de randen. Toch is het eerlijk om te zeggen dat het te makkelijk is om de behoudende groep weg te zetten als enige scheurmaker. Zij ervaren zichzelf juist als mensen die staan voor wat ze ooit samen hebben afgesproken. Maar het is óók te makkelijk om de progressievere kerken simpelweg ongehoorzaam te noemen, zonder oog voor hun gewetensnood. Het is pijnlijk ingewikkeld. Het midden wordt ertussenin of er juist tussenuit gedrukt.
Gemeenten die al jaren proberen om ruimte en trouw met elkaar te verbinden zie ik nu de hoogste prijs betalen. Ze krijgen van twee kanten druk. Ouderlingen en predikanten komen klem te zitten tussen trouw aan afspraken en trouw aan mensen met wie ze al decennia optrekken. Dat gaat niet om “stromingen”, dat gaat om bekenden, families, vrienden.
Voor jongeren die denken dat als de kerk vooral met zichzelf bezig is...
Ik vraag me af of iedereen zich realiseert wat dit betekent. Voor ouderlingen die ’s avonds thuis zitten met hoofdpijn na een beladen vergadering. Voor gewone gemeenteleden die het overzicht kwijtraken. Voor jongeren die denken dat als de kerk vooral met zichzelf bezig is, wat ze hier dan nog te zoeken hebben. De spanning blijft niet hangen in vergaderzalen. Die gaat door naar gemeenteleden, naar de keukentafel.
Laat ik het dichterbij halen. De CGK in mijn dorp Spakenburg zie ik, in mijn inschatting, als iets rechts van het midden. Dat is geen verwijt, maar een constatering. Mijn oproep aan hen zou zijn: laat je niet meenemen in een beweging die andere CGK-gemeenten afschrijft.
...de slechtst denkbare reclame voor de kerk.
Intussen kijk ik ook naar mijn eigen traditie. De voormalig ‘vrijgemaakten’ hebben anderen in het verleden ook hard beoordeeld. Kerken werden weggezet als “niet betrouwbaar” of “afgeweken”. Misschien is één van de lessen nu wel dat we wat minder snel moeten oordelen over de ander en niet te hoog van de kerktoren moeten blazen. Daarnaast zie ik eerlijk onder ogen dat onze plaatselijke NGK inmiddels meer is veranderd dan de CGK, waardoor de laatste kanselruil alweer van vijf jaar geleden is. Helaas.
Een scheuring is hoe dan ook de slechtst denkbare reclame voor de kerk. Hoe leg je dat uit aan iemand die anno 2025 voor het eerst voorzichtig een kerk binnenstapt? “We preken liefde en verzoening, maar onderling redden we het niet zonder breuk.” Dat is niet uit te leggen.
Juist daarom blijf ik hopen dat broeders en zusters elkaar weer gaan opzoeken.
Ik bid dat kerken die trouw willen zijn aan Gods Woord maar ook trouw willen blijven aan elkaar, niet uit elkaar getrokken worden. En ik bid dat de beweging uiteindelijk juist een andere kant op zal gaan. Dat kerken elkaar weer opzoeken in plaats van loslaten. Alleen door samen te kijken naar wat Gods Woord zegt, naar elkaar te luisteren en samen te bidden kom je in dit soort situaties verder. Niet door alle verschillen weg te poetsen, maar door eerlijk te erkennen dat je elkaar nodig hebt. Dat Jezus Christus groter is dan alle lijnen, labels en namen op het bordje naast de kerkdeur.
Misschien ben ik naïef. Toch weiger ik te geloven dat dit het laatste woord is. De kerk is niet van synodes en niet van theologen. Ook niet van de NGK of de CGK. De kerk is van Jezus Christus. Hij heeft de leiding gedelegeerd, maar het blijft Zijn kerk. Juist daarom blijf ik hopen dat broeders en zusters elkaar weer gaan opzoeken. Omdat dit alles de hele kerk raakt. Omdat eenheid geen hobby is, maar een opdracht.
© Small Stone Media t/a Dicht bij de Bijbel / Tekst: Jan Pieter Kuijper
Noot: In veel gereformeerde kerken wordt Jeruzalem in de psalmen niet alleen gezien als de oud-testamentische stad met de tempel in Israël, maar ook als een beeld voor de kerk zelf. Niet omdat je de kerk letterlijk met het oude Jeruzalem kunt gelijkstellen, maar omdat Jeruzalem in de Bijbel staat voor de plek waar God Zijn volk samenbrengt, waar verbondenheid, trouw en vrede samen horen te komen. En het vrederijk van de toekomst wordt het Nieuwe Jeruzalem genoemd. Als de Bijbel oproept om “vrede te zoeken voor Jeruzalem”, dan horen veel christenen daarin ook een oproep om vrede te zoeken binnen de kerk, binnen de gemeenschap van gelovigen.